Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi


   
LÞch sö ViÖt Nam

Nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ, v¨n hãa thêi Lª

XiÕc thêi Lª.

Kinh tÕ

N«ng nghiÖp

   ViÖc ®Çu tiªn cña nhµ Lª lµ ph¶i kh«i phôc kinh tÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n.   Hai m­¬i n¨m nhµ Minh thèng trÞ lµ hai m­¬i n¨m nh©n d©n ta thèng khæ, ®iªu tµn. Xãm lµng vµ ®ång ruéng hoang phÕ. Lª Lîi ®· lÊy mét phÇn ruéng ®Êt tÞch thu cña bän ViÖt gian cïng ruéng ®Êt hoang hãa v« chñ nhËp vµo ruéng c«ng lµng x·. VÒ sau, nhµ Lª chia ruéng ®Êt nµy theo ®Þnh kú s¸u n¨m mét lÇn gäi lµ phÐp qu©n ®iÒn.

   Nhµ Lª cßn ®Æt ra c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sau ®©y:

   - KhuyÕn n«ng: cã tr¸ch nhiÖm chiªu tËp d©n phiªu t¸n vÒ quª cò lµm ¨n.

   - §ån ®iÒn: tæ chøc khai hoang.

   - Hµ ®ª: qu¶n lý vµ x©y dùng thªm c¸c ®ª ®iÒu.

   Víi tinh thÇn lao ®éng cÇn cï vµ s¸ng t¹o cña nh©n d©n ta vµ c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña Nhµ n­íc nªn sè l­îng ®ª ®iÒu t¨ng thªm, diÖn tÝch khai hoang më réng, nhiÒu lµng xãm míi ®­îc thµnh lËp.

   Cho ®Õn ngµy nay, tr¶i qua h¬n 500 n¨m mµ mét sè c«ng tr×nh thñy lîi vµ khai hoang ®Çu thêi Lª vÉn cßn nhiÒu dÊu vÕt. §ª Hång §øc dµi tõ cöa s«ng Hång ®Õn cöa s«ng §¸y (Nam §Þnh) ng¨n n­íc mÆn gióp cho n«ng d©n khai hoang lÊn biÓn. S«ng nhµ Lª ë phÝa nam Thanh Hãa vµ nhiÒu lµng ë ven biÓn tõ B¾c Bé ®Õn Qu¶ng Nam ®­îc t¹o lËp trong thêi kú nµy.

   §Ó b¶o ®¶m ®ñ søc kÐo vµ søc lao ®éng cµy cÊy trong lóc mïa mµng, nhµ Lª cßn ra lÖnh cÊm giÕt tr©u bß bõa b·i, cÊm ®iÒu ®éng phu phen khi cÊy h¸i. BiÖn ph¸p nµy cã t¸c dông tÝch cùc thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

Thñ c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp

   Kinh ®« Th¨ng Long cã hµng chôc phè ph­êng nh­ ph­êng Yªn Th¸i lµm giÊy, ph­êng Nghi Tµm dÖt v¶i lôa, ph­êng Hµ T©n nung v«i, ph­êng Hµng §µo nhuém ®iÒu v.v... Hµng hãa xu«i ng­îc trªn c¸c ng¶ ®­êng tõ Th¨ng Long vÒ c¸c ®Þa ph­¬ng.

   ë n«ng th«n còng xuÊt hiÖn nhiÒu lµng thñ c«ng: B¸t Trµng (ngo¹i thµnh Hµ Néi), Thæ Hµ (B¾c Ninh) lµm ®å gèm; §¹i B¸i (B¾c Ninh) ®óc ®ång; Nho L©m (NghÖ An) nghÒ rÌn. TriÒu ®×nh cßn më x­ëng ®óc tiÒn, ban bè c¸c ®iÒu luËt më chî.

   Trung t©m bu«n b¸n ë n«ng th«n lµ chî phiªn. Trong mçi ®Þa ph­¬ng tõng x· hoÆc mÊy x· gÇn nhau th­êng cã mét chî chung häp hµng ngµy hoÆc häp vµo mét sè ngµy ®­îc quy ®Þnh trong th¸ng.

   Lª Th¸nh T«ng ra ®iÒu luËt vÒ häp chî nh­ sau: "Trong d©n gian hÔ cã d©n lµ cã chî ®Ó l­u th«ng hµng hãa, më ®­êng giao dÞch cho d©n. C¸c x· ch­a cã chî cã thÓ lËp thªm chî míi. Nh÷ng ngµy häp chî míi kh«ng ®­îc trïng víi ngµy häp cña chî cò hay tr­íc ngµy häp cña chî cò ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng tranh giµnh kh¸ch hµng cña nhau".

   Riªng bu«n b¸n víi n­íc ngoµi th× cã phÇn h¹n chÕ Nhµ n­íc lËp c¬ quan kiÓm so¸t ngo¹i th­¬ng chÆt chÏ. Ng­êi ngo¹i quèc chØ ®­îc bu«n b¸n ë nh÷ng n¬i quy ®Þnh nh­ V©n §ån (Qu¶ng Ninh), Héi TriÒu (Thanh Hãa), Héi Thèng (NghÖ An) v.v...

   NghÒ khai th¸c má ®ång, má vµng ®­îc ph¸t triÓn.

V¨n hãa

Gi¸o dôc vµ thi cö

   TriÒu ®×nh nhµ Lª h¹ thÊp ®¹o PhËt, t«n sïng ®¹o Nho. §¹o Nho chó träng nhÊt lßng trung thµnh víi vua, vµ chñ tr­¬ng tÊt c¶ c¸c tÇng líp nh©n d©n ®Òu ph¶i phôc tïng tuyÖt ®èi ý chÝ vµ quyÒn lîi cña nhµ vua. §¹o Nho cßn tuyÖt ®èi ®Ò cao vai trß ng­êi cha, ng­êi chång trong gia ®×nh. Nhµ Lª lÊy ®¹o Nho lµm khu«n khæ, mÉu mùc ®Ó ®µo t¹o nh©n tµi.

   C«ng viÖc gi¸o dôc (bao gåm häc hµnh vµ thi cö) ë thêi Lª cã quy cñ. Nhµ n­íc khuyÕn khÝch häc ®Ó lµm quan, gióp vua trÞ n­íc. Néi dung gi¶ng d¹y lµ c¸c s¸ch cña ®¹o Nho vµ c¸ch thøc lµm v¨n, lµm th¬, v.v... Kinh ®« Th¨ng Long cã tr­êng Quèc Tö Gi¸m, tr­êng häc cao cÊp nhÊt dµnh cho con em c¸c gia ®×nh quan l¹i vµ t«n thÊt nhµ Lª. ë c¸c ®¹o, phñ cã tr­êng c«ng, tr­êng t­, häc trß rÊt ®«ng.

   Tæ chøc thi cö cã quy chÕ chÆt chÏ vµ tiÕn hµnh th­êng xuyªn. ë c¸c ®¹o vïng ®ång b»ng cã thi h­¬ng.

   Häc trß ®Ëu kú thi h­¬ng ®­îc lªn kinh ®« thi héi vµ thi ®×nh.

   Thi h­¬ng ë c¸c trÊn tuyÓn chän cèng sinh (hay h­¬ng cèng). Thi héi ë Kinh §« ®Ó tuyÓn chän tiÕn sÜ (d©n gian gäi lµ «ng NghÌ). Thi ®×nh ë cung ®×nh nh»m s¾p xÕp thø bËc c¸c tiÕn sÜ. Ng­êi ®ç ®Çu kú thi ®×nh ®­îc phong lµ Tr¹ng Nguyªn, thø nh× lµ b¶ng nh·n, thø ba lµ th¸m hoa.

   C¸c tiÕn sÜ míi ®Ëu ®­îc vua mêi ¨n yÕn ë cung ®×nh, ban cho ¸o mò ®Ñp vµ ®Æc biÖt ®­îc kh¾c tªn vµo bia ®¸ ®Æt ë tr­êng Quèc tö Gi¸m.

   ChÕ ®é gi¸o dôc vµ thi cö thêi Lª ®· ®µo t¹o ra mét sè lín quan l¹i trung thµnh víi Nhµ n­íc. Trong sè ®ã kh«ng Ýt ng­êi xuÊt s¾c trong c¸c lÜnh vùc v¨n häc, khoa häc, cã nhiÒu ®ãng gãp cho d©n cho n­íc.

V¨n häc, nghÖ thuËt, khoa häc

  V¨n häc thêi Lª cã néi dung yªu n­íc, thÓ hiÖn tinh thÇn bÊt khuÊt, khÝ ph¸ch anh hïng cña d©n téc ta. Tiªu biÓu nhÊt cho c¸c nhµ v¨n thêi kú nµy lµ NguyÔn Tr·i. C¸c t¸c phÈm cña «ng nh­: Qu©n trung tõ mÖnh tËp, B×nh Ng« ®¹i c¸o, Phó nói ChÝ Linh, Quèc ©m thi tËp lµ tiªu biÓu cho t­ t­ëng thêi ®¹i. Suèt c¶ cuéc ®êi NguyÔn Tr·i, ®¸nh giÆc còng nh­ khi x©y dùng ®Êt n­íc, ho¹t ®éng x· héi còng nh­ khi s¸ng t¸c th¬ v¨n, «ng lu«n lu«n nªu cao lßng nh©n nghÜa mµ néi dung chñ yÕu lµ yªu n­íc th­¬ng d©n. ¤ng th­êng nghÜ "¡n léc ®Òn ¬n kÎ cÊy cµy" vµ mong muèn "n¬i th«n cïng xãm v¾ng kh«ng mét tiÕng hên giËn o¸n sÇu" (N¨m 1442, NguyÔn Tr·i bÞ bän gian thÇn vu oan lµ giÕt vua Lª Th¸i T«ng ®Ó råi c¶ nhµ «ng bÞ s¸t h¹i, chØ cßn mét ng­êi vî lÏ ®ang cã mang ch¹y tho¸t).

   Vµo cuèi thÕ kû 15, cã nhãm Tao ®µn do Lª Th¸nh T«ng s¸ng lËp. Th¬ v¨n cña Lª Th¸nh T«ng vµ nhãm Tao ®µn phÇn lín ca ngîi nhµ Lª, ca ngîi phong c¶nh ®Êt n­íc, tháa m·n víi ®Þa vÞ cao sang cña b¶n th©n m×nh. Tuy nhiªn, nÒn v¨n häc cung ®×nh nµy còng ®Ëm ®µ tinh thÇn yªu n­íc.

   Lª Th¸nh T«ng lµ nh©n vËt xuÊt s¾c vÒ nhiÒu mÆt.

   Trong v¨n häc, «ng lµ ng­êi s¸ng t¸c nhiÒu th¬ N«m, cßn l¹i ngµy nay lµ Hång §øc quèc ©m thi tËp.

   NghÖ thuËt s©n khÊu, ca, móa, nh¹c cã truyÒn thèng tõ thêi Lý - TrÇn, bÞ giÆc Minh k×m h·m, nay ®­îc tiÕp tôc ph¸t triÓn. ChÌo tuång lµ nghÖ thuËt s©n khÊu ë kinh ®« Th¨ng Long vµ kh¾p n«ng th«n. L­¬ng ThÕ Vinh ®· dµy c«ng kh¶o s¸t kÞch h¸t cæ truyÒn (chñ yÕu lµ chÌo) råi so¹n th¶o bé Hý ph­êng ph¶ lôc nªu lªn nguyªn t¾c biÓu diÔn móa, h¸t, ®¸nh trèng vµ ghi l¹i tiÓu sö mét sè nghÖ nh©n.

   NghÖ thuËt kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c thêi Lª biÓu hiÖn trong c¸c c«ng tr×nh l¨ng tÈm, cung ®iÖn ë Lam Kinh (Thanh Hãa). H×nh t­îng rång mÒm m¹i thêi Lý - TrÇn nay trë thµnh uy nghiªm, cã ®Çu to m×nh lín, sõng dùng vµ l«ng g¸y tua tña, ch©n cã n¨m mãng quÆp tr«ng rÊt d÷. H×nh rång ®ã t­îng tr­ng cho uy quyÒn phong kiÕn cña nhµ vua.

   VÒ c¸c ngµnh khoa häc, y d­îc, to¸n häc, sö häc, ®Þa lý häc cã nhiÒu t¸c phÈm ­u tó. NguyÔn Tr·i viÕt D­ ®Þa chÝ (®Þa lý). Phan Phu Tiªn viÕt s¸ch B¶n th¶o thùc vËt to¸t yÕu (y d­îc), L­¬ng ThÕ Vinh viÕt To¸n ph¸p ®¹i thµnh (to¸n häc), Ng« SÜ Liªn biªn so¹n §¹i ViÖt sö ký toµn th­ (sö häc).


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang