Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

T­ liÖu tham kh¶o

Ng« QuyÒn vµ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng

   Tõ chÝnh quyÒn tù chu hä Khóc...

   N¨m 937, th¸ng 4, D­¬ng §×nh NghÖ bÞ KiÒu C«ng TiÔn, mét viªn t­íng d­íi quyÒn vµ lµ hµo tr­ëng ch©u Phong, giÕt chÕt ®Ó ®o¹t chøc tiÕt ®é sø. Nh­ng thÕ lùc hµo tr­ëng ®Þa ph­¬ng chñ nghÜa, ®· ®ãng mét vai trß tÝch cùc trong c«ng cuéc gi÷ ®Êt, gi÷ d©n, ®uæi ®¸nh bän ®« hé, nh­ng khi ®Êt n­íc võa s¹ch bãng thï th× hä l¹i lao vµo c¸c cuéc tranh giµnh quyÒn lùc, ph¸ ho¹i c«ng cuéc thèng nhÊt quèc gia, g©y nguy h¹i cho nÒn ®éc lËp tù chñ võa míi giµnh l¹i ®­îc. GiÆc Nam H¸n cßn ®ang ngÊp nghÐ ngoµi bê câi, ch­a chÞu tõ bá ý ®å x©m l­îc, bµnh tr­íng. §Êt n­íc vÉn cßn ®ang trong buæi tr¨n trë chuyÓn m×nh.

   Hµnh ®éng ph¶n tr¾c cña KiÒu C«ng TiÔn, giÕt ng­êi chñ t­íng cã c«ng ®¸nh ®uæi qu©n Nam H¸n, ®· g©y ra sù phÉn né trong c¸c tÇng líp nh©n d©n. Tõ ¸i Ch©u, Ng« QuyÒn, lµ t­íng vµ lµ con rÓ cña D­¬ng §×nh NghÖ, söa so¹n tiÕn qu©n ra b¾c tiªu diÖt tªn ph¶n béi. KÎ ph¶n chñ nhanh chãng trë thµnh tªn ph¶n quèc. Tr­íc sù c¨m ghÐt vµ ph¶n kh¸ng cña nh©n d©n trong n­íc, KiÒu C«ng TiÔn ®· ®ª hÌn cho ng­êi sang cÇu cøu vua Nam H¸n. §Êy lµ dÞp tèt ®Ó Nam H¸n thùc hiÖn ©m m­u x©m l­îc n­íc ta mét lÇn n÷a.

   Lîi dông thêi c¬ ®ã, Nam H¸n l¹i ph¸t ®éng cuéc chiÕn tranh x©m l­îc n­íc ta lÇn thø hai, lÇn nµy nguy hiÓm h¬n lÇn tr­íc v× chóng hy väng dïng ®­îc bän ph¶n béi KiÒu C«ng TiÔn nh­ mét lùc l­îng néi øng. Vµ cay có h¬n, v× ®· mét lÇn thÊt b¹i, còng do ®ã mµ tham väng cµng lín h¬n, Nam H¸n cè dån hÕt søc x©m l­îc n­íc ta cho kú ®­îc.

   Chóa Nam H¸n häp triÒu ®×nh bµn m­u tÝnh kÕ. Tr­íc t¸c T¸ Lang hÇu lµ Dung khuyªn L­u Cung nªn th«i binh mµ ®Ó cho d©n nghØ ng¬i. L­u Cung kh«ng nghe, hái ý Sïng V¨n hÇu Tiªu Ých, Tiªu Ých nãi: "HiÖn nay m­a dÇm hµng tuÇn mµ ®­êng biÓn th× hiÓm trë xa x«i, Ng« QuyÒn lµ ng­êi kiÖt hiÖt chí nªn coi th­êng. §¹i qu©n ®i nªn cÈn thËn ch¾c ch¾n. Dïng nhiÒu kÎ dÉn ®­êng råi sau h·y tiÕn" (1). Lêi bµn tá ra thËn träng nh­ng kh«ng hîp ý L­u Cung.

  Chóa Nam H¸n tù m×nh ®Ò ra mét kÕ ho¹ch nh»m thùc hiÖn nhanh chãng cuéc chiÕn tranh x©m l­îc n­íc ta. Y giao cho con trai lµ V¹n v­¬ng Ho»ng Th¸o (2) lµm TÜnh H¶i quan tiÕt ®é sø, l¹i ®æi phong lµm Giao V­¬ng (ý muèn sau khi c­íp ®­îc ®Êt Giao Ch©u th× lÊy ch©u ®ã cho Hoµng Th¸o lµm phong Êp) sai thèng lÜnh qu©n thñy v­ît biÓn tiÕn sang x©m l­îc n­íc ta, ngoµi mÆt m­în tiÕng lµ gióp KiÒu C«ng TiÔn ®¸nh Ng« QuyÒn. Chóa Nam H¸n còng tù m×nh lµm t­íng ®em hËu qu©n ®Õn ®ãng ë trÊn H¶i M«n (phÝa t©y nam huyÖn B¸c B¹ch, tØnh Qu¶ng T©y, Trung Quèc), s¸t biªn giíi n­íc ta, kÞp thêi yÓm trî cho con khi cÇn thiÕt.

  Tr­íc hµnh ®éng ph¶n béi cña KiÒu C«ng TiÔn vµ häa x©m l­îc cña qu©n Nam H¸n, Ng« QuyÒn ®· l·nh ®¹o qu©n d©n ta v­¬n lªn víi nç lùc cao nhÊt, kiªn quyÕt ®Ëp tan m­u ®å x©m l­îc cña Nam H¸n, b¶o vÖ chñ quyÒn d©n téc.

   Ng« QuyÒn, ng­êi lµng §­êng L©m (nay lµ x· §­êng L©m, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y) cïng quª víi Phïng H­ng, ng­êi anh hïng cña cuéc khëi nghÜa chèng §­êng thÕ kû thø ba. Lµng Nam NguyÔn gÇn ®ã lµ quª h­¬ng bµ Man ThiÖn, ng­êi MÑ anh hïng ®· sinh ra hai n÷ anh hïng kiÖt xuÊt Tr­ng Tr¾c, Tr­ng NhÞ håi ®Çu C«ng Nguyªn.

   ¤ng sinh n¨m 898, con trai thø sö Ng« M©n, mét hµo tr­ëng ®Þa ph­¬ng. §­îc truyÒn thèng ®Þa ph­¬ng hun ®óc, ®­îc cha d¹y b¶o, tõ tÊm bÐ Ng« QuyÒn ®· tá ra cã ý chÝ lín. Th©n thÓ c­êng tr¸ng, trÝ tuÖ s¸ng suèt, ch¨m rÌn vâ nghÖ. Sö cò miªu t¶ «ng "vÎ ng­êi kh«i ng«, m¾t s¸ng nh­ chíp, d¸ng ®i nh­ cäp, cã trÝ dòng, søc cã thÓ nhÊc v¹c gi¬ cao" (3).

  Tr­íc ®©y, Ng« QuyÒn ®· tõng tham gia x©y dùng chÝnh quyÒn hä Khóc, ®· tõng theo D­¬ng §×nh NghÖ ®¸nh ®uæi qu©n Nam H¸n n¨m 931. Trong 7 n¨m (931-938) qu¶n lÜnh vïng ¸i Ch©u réng lín, «ng ra søc chiªu phñ nh©n d©n, gi÷ v÷ng an ninh trong vïng.

   Hµnh ®éng ph¶n tr¾c cña KiÒu C«ng TiÔn ®· g©y nªn mét lµn sãng bÊt b×nh, c¨m giËn s©u s¾c trong mäi tÇng líp nh©n d©n. Ng« QuyÒn trë thµnh ngän cê quy tô mäi lùc l­îng yªu n­íc. Thiªn Nam ng÷ lôc, bé sö ca cæ thÕ kû 17, cßn ghi l¹i nh÷ng h×nh ¶nh ®Çy xóc ®éng:

Th«i bÌn ra bá ba qu©n,
¸o th« kh¨n tr¾ng khãc rªn dËy trêi.
BÊy chõ thiªn h¹ g¸i trai,
Th­¬ng ng­êi §×nh NghÖ, khen ng­¬i Ng« QuyÒn.
... B¶o nhau d¾t trÎ phï giµ,
Bá ch­ng C«ng TiÔn vÒ nhµ Ng« V­¬ng.
D­íi cê c¶ bÐ khãc th­¬ng,
NguyÖn xin tr¶ nghÜa hä D­¬ng cho tuyÒn.
Chóng t«i søc bÐ tµi hÌn,
Chång nguyÖn quÈy v¸c, vî nguyÒn ®em c¬m.
Gióp c«ng quÐt s¹ch giang s¬n,
UyÓn thµnh chuyÓn thñ míi yªn lßng hên.

   ThÕ lùc cña KiÒu C«ng TiÔn cµng ngµy cµng bÞ c« lËp vµ lßng d©n kh«ng nh÷ng ë ch©u ¸i, ch©u Hoan, mµ c¶ ë Ch©u Giao, trªn c¶ n­íc ®Òu h­íng vÒ Ng« QuyÒn. NhiÒu hµo tr­ëng c¸c n¬i nh­: L· Minh ë LiÔu Chö (ThuËn Thµnh, B¾c Ninh), Ph¹m B¹ch Hæ ë Ngäc §­êng (Kim §éng, H­ng Yªn), §ç C¶nh Th¹c ë §ç §éng (Thanh Oai, Hµ T©y), Ph¹m Chiªm ë Nam S¸ch (H­ng Yªn) §inh C«ng Trø ë Hoa L­ (Ninh B×nh) (4)... ®Òu theo Ng« QuyÒn, quyÕt trõng ph¹t tªn ph¶n béi vµ ph¸ giÆc Nam H¸n. KiÒu C«ng H·n lµ ch¸u KiÒu C«ng TiÔn còng ®øng vÒ phÝa chÝnh nghÜa d©n téc, tù nguyÖn ®em lùc l­îng ñng hé Ng« QuyÒn trong cuéc ®Êu tranh nµy (5).

   Sau mét thêi gian tËp hîp lùc l­îng, Ng« QuyÒn ®em qu©n tõ Ch©u ¸i ra B¾c, tiÕn c«ng thµnh §¹i La, diÖt trõ KiÒu C«ng TiÔn.

   Th¸ng ®Çu ®«ng n¨m 938, trêi ®ang tiÕt m­a dÇm, giã bÊc. §oµn qu©n Ng« QuyÒn, ng­êi ng­êi, líp líp v­ît ®Ìo Ba Déi tiÕn ra b¾c. Qu©n x©m l­îc cßn ®ang ngÊp nghÐ ngoµi bê câi th× ®Çu tªn ph¶n béi KiÒu C«ng TiÔn ®· bÞ bªu ë ngoµi cöa thµnh §¹i La (Hµ Néi). Mèi häa bªn trong ®· ®­îc trõ khö. KÕ s¸ch tr­íc trõ néi ph¶n sau diÖt ngo¹i x©m ®· ®­îc thùc hiÖn.

   Ng« QuyÒn vµo thµnh, häp c¸c t­íng t¸, bµn r»ng: "Ho»ng Th¸o lµ mét ®øa trÎ d¹i, ®em qu©n tõ xa ®Õn, qu©n lÝnh mái mÖt, l¹i nghe ®­îc tin C«ng TiÔn ®· bÞ giÕt chÕt, kh«ng cã ng­êi lµm néi øng, ®· mÊt vÝa tr­íc råi. Qu©n ta søc cßn m¹nh, ®Þch víi qu©n mái mÖt, tÊt ph¸ ®­îc!

   "Song chóng cã lîi ë thuyÒn, nÕu ta kh«ng phßng bÞ tr­íc th× chuyÖn ®­îc thua còng ch­a thÓ biÕt ®­îc!

   "NÕu ta sai ng­êi ®em cäc lín ®ãng ngÇm ë cöa biÓn tr­íc, v¹t nhän ®Çu mµ bÞt s¾t, thuyÒn cña chóng nh©n khi n­íc triÒu lªn, tiÕn vµo bªn trong hµng cäc, bÊy giê ta sÏ dÔ bÒ chÕ ngù. Kh«ng kÕ g× hay h¬n kÕ Êy c¶" (6).

   Ch­ t­íng ®Òu phôc kÕ s¸ch Êy lµ tuyÖt vêi. Qua lêi bµn, ta thÊy Ng« QuyÒn cã lÏ nhê nhiÒu nguån tin t×nh b¸o vµ kinh nghiÖm chiÕn ®Êu - ®· n¾m v÷ng vµ ph¸n ®o¸n ®óng t×nh h×nh qu©n ®Þch. ¤ng hiÓu râ ®Æc ®iÓm t©m lý viªn t­íng chØ huy qu©n Nam H¸n tuy hung h¨ng nh­ng Ýt tuæi, thiÕu kinh nghiÖm. ¤ng ®¸nh gi¸ ®óng chç yÕu, chç m¹nh cña ®Þch. Tõ hµng ngh×n n¨m nay, Qu¶ng Ch©u lµ trung t©m mËu dÞch ®èi ngo¹i lín nhÊt cña Trung Quèc, Nam H¸n cã thuyÒn bu«n biÓn, cã h¶i qu©n m¹nh, cã giÆc biÓn, kh«ng thÓ coi th­êng. ThuyÒn chiÕn Nam H¸n to, kháe, cã thÓ v­ît biÓn xa. Qu©n Nam H¸n ®· dµy d¹n chiÕn trËn qua nh÷ng cuéc hçn chiÕn ë Hoa Nam vµ nh÷ng cuéc ®µn ¸p "Man tr¹i" ë Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y. VÒ trang bÞ vò khÝ, qu©n Nam H¸n giái sö dông ná. N¨m 928, ®éi qu©n "thÇn ná" cña Nam H¸n do T« Ch­¬ng chØ huy, ®· tiªu diÖt thñy qu©n Së ë H¹ Giang. (7)

   Nh­ng qu©n ®Þch v­ît biÓn tõ Qu¶ng Ch©u vµo cöa B¹ch §»ng, ®ang mïa giã heo may, thuËn buåm xu«i giã còng mÊt kho¶ng m­¬i ngµy, tÊt sÏ mÖt mái, søc chiÕn ®Êu bÞ gi¶m sót. H¼n Ng« QuyÒn ®· cho ng­êi b¾n tin cho Nam H¸n biÕt viÖc KiÒu C«ng TiÔn ®· bÞ giÕt nh»m ®¸nh mét ®ßn t©m lý lµm cho qu©n ®Þch thªm hoang mang, dao ®éng.

   Ph¸n ®o¸n ®óng con ®­êng tiÕn qu©n cña ®Þch, Ng« QuyÒn - ng­êi ®­îc nhµ sö häc Lª V¨n H­u ngîi ca lµ "m­u giái mµ ®¸nh còng giái" - ®· chñ tr­¬ng bè trÝ mét trËn ®Þa cäc ë cöa s«ng B¹ch §»ng, råi nh©n khi n­íc triÒu lªn, dö thuyÒn ®Þch tiÕn vµo bªn trong hµng cäc vµ tËp trung lùc l­îng tiªu diÖt ®Þch b»ng mét trËn quyÕt chiÕn nhanh, gän, triÖt ®Ó.

   Sö cò kh«ng chÐp cô thÓ song tõ nh÷ng di tÝch lÞch sö, thÇn tÝch, ngäc ph¶, bi ký vµ truyÒn thuyÕt d©n gian cña nhiÒu lµng quª, nhÊt lµ vïng ven biÓn H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh... ta cã thÓ h×nh dung vµ suy ®o¸n ®­îc phÇn nµo c«ng viÖc bè trÝ chiÕn tr­êng vµ chuÈn bÞ kh¸ng chiÕn hÕt søc khÈn tr­¬ng cña Ng« QuyÒn cïng sù tham gia h­ëng øng nhiÖt liÖt cña ®«ng ®¶o nh©n d©n.

   Sau khi diÖt trõ xong bän KiÒu C«ng TiÔn, Ng« QuyÒn vµ bé chØ huy kÐo qu©n vÒ vïng ven biÓn ®«ng-b¾c chuÈn bÞ ®ãn ®¸nh qu©n Nam H¸n. ThÇn tÝch vµ truyÒn thuyÕt d©n gian c¸c lµng thuéc x· Nam H¶i, §»ng H¶i ®Òu nãi râ tõ B×nh KiÒu. H¹ §o¹n tíi L­¬ng Khª (thuéc An H¶i, H¶i Phßng) lµ khu vùc ®ãng qu©n cña Ng« QuyÒn. H¬n 30 ®Òn miÕu thê Ng« QuyÒn vµ c¸c t­íng ph¸ giÆc Nam H¸n ®· ®­îc ph¸t hiÖn, ®Òu ph©n bè tËp trung ë vïng h¹ l­u s«ng B¹ch §»ng. §ån tr¹i cña Ng« QuyÒn ®ãng t¹i c¸c th«n L­¬ng X©m (An H¶i, H¶i Phßng), Gia Viªn (néi thµnh H¶i Phßng). (8)

   Tr­íc m­u ®å x©m l­îc trë l¹i cña phong kiÕn Trung Quèc, ngän cê cøu n­íc cña Ng« QuyÒn trë thµnh ngän cê ®oµn kÕt cña c¶ d©n téc. §éi qu©n Ng« QuyÒn, tõ mét ®éi binh ¸i Ch©u ®· nhanh chãng trë thµnh mét ®éi qu©n d©n téc. TruyÒn thuyÕt d©n gian cßn ghi nhí chuyÖn 38 chµng trai lµng Gia Viªn (H¶i Phßng) do NguyÔn TÊt Tè§µo NhuËn dÉn ®Çn, ®· tù vò trang, xin theo Ng« QuyÒn ph¸ giÆc. Trai tr¸ng c¸c lµng L©m §éng (Thñy Nguyªn, H¶i Phßng), §»ng Ch©u (Kim §éng, H­ng Yªn), ng­êi mang vò khÝ, kÎ mang chiÕn thuyÒn, t×m ®Õn cöa qu©n xin diÖt giÆc. Ba anh em Lý Minh, Lý B¶o, Lý Kh¶ ë Hoµng Pha (Hoµng §éng, Thñy Nguyªn), «ng tæ hä Ph¹m ë §»ng Giang (An H¶i, H¶i Phßng) còng chiªu mé d©n binh, h¨ng h¸i tham gia kh¸ng chiÕn.

   Qu©n ®éi chñ lùc cña Ng« QuyÒn söa so¹n chiÕn ®Êu trong sù phèi hîp víi c¸c ®éi d©n binh cña c¸c lµng x· vµ sù tham gia phôc vô chiÕn ®Êu cña toµn d©n.

   Theo thÇn tÝch, truyÒn thuyÕt d©n gian vµ gia ph¶ hä D­¬ng ë lµng Rµng (D­¬ng X¸, ThiÖu Hãa, Thanh Hãa), ngoµi Ng« QuyÒn lµ vÞ chØ huy tèi cao, tham gia trËn quyÕt chiÕn nµy cßn cã c¸c t­íng Ng« X­¬ng NgËp (lµ con trai c¶ cña Ng« QuyÒn), D­¬ng Tam Kha (lµ con D­¬ng §×nh NghÖ vµ lµ em vî Ng« QuyÒn), §ç C¶nh Th¹c (hµo tr­ëng vïng §ç §éng). ChÝnh D­¬ng Tam Kha vµ §ç C¶nh Th¹c ®· trùc tiÕp chØ huy cuéc tiÕn c«ng thµnh §¹i La, tiªu diÖt KiÒu C«ng TiÔn. Trong bé chØ huy kh¸ng chiÕn, cßn cã n÷ t­íng D­¬ng Ph­¬ng Lan, quª bªn bê s«ng §¸y, lµ ng­êi b¹n ®êi vµ b¹n chiÕn ®Êu cña Ng« QuyÒn tr­íc khi vµo Ch©u ¸i phß t¸ D­¬ng §×nh NghÖ råi trë thµnh con rÓ cña hä D­¬ng. (9)

   Vïng cöa s«ng vµ vïng h¹ l­u s«ng B¹ch §»ng ®­îc Ng« QuyÒn chän lµm chiÕn tr­êng quyÕt chiÕn.

(Cßn n÷a)

* chó thÝch

(1) Ngò §¹i sö ký, q.65 T­ trÞ th«ng gi¸m, q.281
(2) VÒ tªn cña Ho»ng Th¸o, nhiÒu s¸ch chÐp kh«ng thèng nhÊt:
   Ngò §¹i sö ký chÐp Ho»ng Th¸o.
   ViÖt sö l­îc chÐp Ho»ng Th¸o.
   §¹i ViÖt sö ký toµn th­ chÐp Ho»ng Th¸o.
(3) §¹i ViÖt sö ký toµn th­, Ngo¹i ký q.5
(4) Theo c¸c t­ liÖu sau ®©y:
   - Bia sù tÝch L· Minh ë x· Song LiÔu, ThuËn Thµnh, Hµ B¾c.
   - ThÇn tÝch Ph¹m B¹ch Hæ ë §»ng Ch©u, Kim §éng, H­ng Yªn vµ §¹i Nam nhÊt thèng chÝ, H­ng Yªn ®Þa chÝ.
   -
ThÇn tÝch vµ truyÒn thuyÕt §ç C¶nh Th¹c ë B×nh §µ (Thanh Oai, Hµ T©y) lµ LiÖp TuyÕt (Quèc Oai, Hµ T©y).
   - ViÖt ®iÖn u linh, §¹i ViÖt sö ký b¶n kû cña NguyÔn NghiÔm vµ §¹i Nam nhÊt thèng chÝ.
(5) Theo thÇn tÝch x· B¸i D­¬ng (Nam §Þnh)
(6) §¹i ViÖt sö ký toµn th­, Ngo¹i kû, q.5.
(7) Ngò ®¹i sö ký, q.65 (Nam H¸n thÕ gia).
(8) T¹i L­¬ng X©m (thuéc x· Nam H¶i, huyÖn An H¶i, H¶i Phßng) cßn di tÝch mét thµnh ®Êt, cã h×nh gièng nh­ vµnh kiÖu nªn nh©n d©n quen gäi lµ thµnh Vµnh KiÖu. Thµnh ®¾p trªn mét gß ®Êt cao, chu vi kho¶ng 1.700 m. Thµnh ®· bÞ ph¸ hñy nhiÒu ®o¹n, phÇn cßn l¹i dµi kho¶ng 1.300 m, bÒ réng trung b×nh 1 m, cã chç réng 7 m, cao kho¶ng 0,8 m, chç cao nhÊt 1,6 m. Gi÷a thµnh cã ®Òn thê Ng« QuyÒn, nh©n d©n gäi lµ Tõ C¶. ThÇn tÝch c©u ®èi, truyÒn thuyÕt d©n gian ®Òu nãi Ng« QuyÒn ®¾p thµnh ë L­¬ng X©m vµ di tÝch cßn l¹i lµ thµnh Vµnh KiÖu.
   ThÇn tÝch Ng« QuyÒn ë Gia Viªn (H¶i Phßng) nãi «ng ®· cho lËp ®ån tr¹i ë ®©y ®Ó chèng giÆc Nam H¸n.
(9) Theo thÇn tÝch D­¬ng Ph­¬ng Lan ë ®ån An Nh©n (Ch­¬ng Mü, Hµ T©y) vµ Thiªn Nam ng÷  lôc, trªn ®­êng tõ §­¬ng L©m vµo Ch©u
¸i, Ng« QuyÒn gÆp D­¬ng Ph­¬ng Lan t¹i cÇu Ba Trang gÇn ng· ba th¶.

Nh­ ai ®· hÑn ai ®©u.
Qua miÒn Th­¬ng Phóc, tíi cÇu Ba Tr¨ng.

(Thiªn Nam ng÷ lôc)

   T¹i lµng Ninh X¸, x· Lª Minh, huyÖn Kim M«n, H­ng Yªn cã miÕu Vua Bµ thê Cµn L­¬ng phu nh©n lµ vî Ng« QuyÒn, ®· cïng víi Ng« QuyÒn ®¸nh trËn B¹ch §»ng. Ph¶i ch¨ng Cµn L­¬ng phu nh©n lµ D­¬ng Ph­¬ng Lan?


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang