Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi


  
LÞch sö ViÖt Nam

Cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc
(Nöa sau thÕ kû 19 - ®Çu thÕ kû 20)

Cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc
cña nh©n d©n miÒn nam
(1858 - 1873)

T×nh h×nh chiÕn sù ë §µ N½ng vµ ba tØnh miÒn ®«ng Nam Kú

ChiÕn tranh bïng næ. GiÆc Ph¸p trªn chiÕn tr­êng §µ N½ng
(1858 - 1859)

   Gi÷a thÕ kû 19, chñ nghÜa t­ b¶n ph­¬ng T©y trªn ®µ ph¸t triÓn m¹nh mÏ ®ang ra søc bµnh tr­íng thÕ lùc, t×m kiÕm thÞ tr­êng. C¶ khu vùc §«ng vµ §«ng - Nam ch©u ¸ ®Êt réng ng­êi ®«ng, tµi nguyªn dåi dµo, ®· trë thµnh miÕng måi ngon cho bän chóng kÐo ®Õn tranh nhau x©u xÐ, chiÕm ®o¹t. ViÖt Nam n»m vµo trung t©m khu vùc ®ã tÊt nhiªn kh«ng tr¸nh khái bÞ bän chóng dßm ngã thÌm thuång.

   §Æc biÖt t­ b¶n Ph¸p ®· cã ©m m­u x©m l­îc n­íc ta tõ rÊt sím. Tµu chiÕn Ph¸p nhiÒu lÇn cËp bÕn §µ N½ng xin ®Æt quan hÖ th«ng th­¬ng, bÞ cù tuyÖt, cã lÇn chóng ®· tr¾ng trîn næ sóng khiªu khÝch. Trong khi ®ã, bän ®éi lèt gi¸o sÜ lÊy cí truyÒn ®¹o Gia T« kh«ng ngõng ho¹t ®éng ®iÒu tra do th¸m, g©y c¬ së bªn trong, chia rÏ l­¬ng gi¸o, ph¸ ho¹i ®oµn kÕt d©n téc.

   Tr­íc sù uy hiÕp ngµy cµng lé liÔu vµ gay g¾t cña t­ b¶n Ph¸p, vua t«i triÒu NguyÔn bÞ ®éng, ®èi phã b»ng c¸ch ®ãng chÆt cöa kh«ng cho vµo bu«n b¸n vµ cÊm ®¹o giÕt gi¸o sÜ. Bän t­ b¶n thùc d©n Ph¸p v× vËy cµng cã thªm cí ®Ó hµnh ®éng. Tõ chiÒu ngµy 31-8-1858, ®éi tµu chiÕn chë 3.000 qu©n x©m l­îc võa Ph¸p, võa T©y Ban Nha kÐo tíi cöa §µ N½ng dµn trËn (së dÜ cã liªn minh qu©n sù gi÷a Ph¸p vµ T©y Ban Nha v× cã mét sè gi¸o sÜ T©y Ban Nha bÞ triÒu ®×nh HuÕ giam gi÷ vµ giÕt h¹i. Nh­ng sù thùc th× t­ b¶n T©y Ban Nha lóc ®ã còng muèn chíp thêi c¬ ®Ó kiÕm lêi).

   Sau khi ®­a th­ buéc nép thµnh kh«ng cã kÕt qu¶, chóng n· ®¹i b¸c lªn bê, råi ®æ bé ®¸nh chiÕm b¸n ®¶o S¬n Trµ vµo s¸ng mång 2-9.

   Nghe tin b¸o gÊp, triÒu ®×nh HuÕ véi ph¸i 2.000 qu©n tíi tiÕp viÖn, nh­ng kh«ng ®¸nh ®­îc chóng.

   Sau ®ã, NguyÔn Tri Ph­¬ng ®­îc cö lµm tæng chØ huy mÆt trËn Qu¶ng Nam ®Ó lo viÖc chèng giÆc. ¤ng huy ®éng qu©n d©n ®¾p lòy dµi 3km, bao v©y giÆc ngoµi mÐ biÓn, c¶n ®­êng chóng tiÕn s©u vµo bªn trong. ¤ng cßn ra lÖnh cho nh©n d©n trong vïng lµm v­ên kh«ng nhµ trèng, råi dêi vµo trong ®Êt liÒn ®Ó khái bÞ b¾t lÝnh, nép l­¬ng cho chóng. Suèt trong n¨m th¸ng, giÆc dÉm ch©n t¹i chç. Lùc l­îng ngµy mét hao mßn phÇn v× bÞ tiªu diÖt, phÇn v× èm ®au chÕt chãc do thêi tiÕt. Thuèc men thiÕu, thùc phÈm tiÕp tÕ rÊt khã kh¨n.

   ThÊt b¹i trong ©m m­u ®¸nh nhanh th¾ng nhanh, giÆc Ph¸p buéc ph¶i thay ®æi kÕ ho¹ch. Th¸ng 2-1859, chóng kÐo phÇn lín sè qu©n t¹i §µ N½ng vµo Gia §Þnh.

T×nh h×nh chiÕn sù trªn chiÕn tr­êng Gia §Þnh (1859 - 1862)

   Tµu chiÕn Ph¸p ng­îc s«ng Sµi Gßn, võa ®i võa b¾n ph¸ c¸c ®ån tr¹i qu©n ta hai bªn bê, tiÕn s¸t ch©n thµnh Gia §Þnh.

   S¸ng sím ngµy 17-2-1859, dùa vµo háa lùc, chóng tung qu©n ®æ bé tÊn c«ng. §Õn tr­a, chóng chiÕm thµnh. Quan qu©n triÒu ®×nh tan r· nhanh chãng mÆc dï qu©n ®«ng, vò khÝ vµ l­¬ng thùc nhiÒu.

   Nh­ng ngay sau ®ã, giÆc Ph¸p vÊp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n. C¸c ®éi nghÜa qu©n ngµy ®ªm b¸m s¸t, bao v©y t×m c¸ch tiªu diÖt chóng. NghÜa qu©n phôc kÝch giÕt chØ huy giÆc ngay gi÷a Sµi Gßn, ®¸nh ®¾m tµu giÆc trªn s«ng. Lóc nµy, lùc l­îng Ph¸p cßn bÞ chia xÎ ë chiÕn tr­êng Italy, Trung Quèc, kh«ng thÓ tiÕp viÖn cho chiÕn tr­êng ViÖt Nam, chóng cßn ph¶i rót hÕt sè qu©n c¾m chèt ë §µ N½ng vµ mét phÇn lùc l­îng cña Gia §Þnh ®­a sang Trung Quèc. T¹i mÆt trËn Sµi Gßn, Ph¸p chØ cã ®é 1.000 qu©n r¶i trªn mét chiÕn tuyÕn dµi 10km. NguyÔn Tri Ph­¬ng ®­îc cö vµo phô tr¸ch mÆt trËn Gia §Þnh, chØ ra søc huy ®éng qu©n d©n x©y dùng gÊp rót ®¹i ®ån ChÝ Hßa ®Ó chÆn kh«ng cho ®Þch më réng chiÕm ®ãng vÒ phÝa t©y mµ kh«ng chñ ®éng tung qu©n tiªu diÖt ®Þch khi cã thêi c¬.

   GiÆc Ph¸p khi ®ã võa gi¶i quyÕt xong viÖc can thiÖp vò trang vµo Trung Quèc, tËp trung ngay lùc l­îng ®¸nh chiÕm n­íc ta.

   S¸ng ngµy 24-2-1861, chóng b¾t ®Çu næ sóng c«ng ph¸ ChÝ Hßa. Qu©n triÒu ®×nh chèng l¹i kÞch liÖt. Nh­ng tr­íc háa lùc m¹nh cña ®Þch, ®ån ChÝ Hßa bÞ giÆc chiÕm. NguyÔn Tri Ph­¬ng bÞ th­¬ng, quan qu©n ph¶i rót ch¹y. Ph¸p lÇn l­ît ®¸nh chiÕm c¸c tØnh §Þnh T­êng, Biªn Hßa vµ VÜnh Long. §Çu n¨m 1862, toµn bé ba tØnh miÒn §«ng - Nam Kú (Gia §Þnh, §Þnh T­êng, Biªn Hßa) vµ mét tØnh miÒn T©y (VÜnh Long) ®· bÞ giÆc chiÕm.

   Tr­íc søc tÊn c«ng cña giÆc, triÒu ®×nh HuÕ nh»m cøu v·n quyÒn lîi giai cÊp ®· ph¶n béi quyÒn lîi d©n téc, ký hiÖp ­íc 5-6-1862 víi c¸c ®iÒu kho¶n nÆng nÒ:

   Nh­îng h¼n cho Ph¸p ba tØnh miÒn ®«ng Nam Kú (vµ C«n §¶o); më c¸c cöa biÓn §µ N½ng, Ba L¹t, Qu¶ng Yªn cho Ph¸p vµo tù do bu«n b¸n; båi th­êng mét kho¶n chiÕn phÝ rÊt nÆng cho Ph¸p.

   HiÖp ­íc míi ký kÕt thùc chÊt lµ mét v¨n kiÖn b¸n n­íc cña vua quan triÒu NguyÔn cho giÆc Ph¸p.

MiÒn nam trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m l­îc Ph¸p

Nh©n d©n miÒn nam nªu cao ngän cê chèng giÆc cøu n­íc

   TiÕng sóng cña giÆc Ph¸p t¹i §µ N½ng ®· dÊy lªn c¶ mét lµn sãng yªu n­íc chèng x©m l­îc. Tõ Nam §Þnh, ®éi qu©n häc sinh gåm 30 ng­êi do ®èc häc Ph¹m V¨n NghÞ cÇm ®Çu ®· lªn ®­êng vµo nam xin chiÕn ®Êu (Nh­ng triÒu ®×nh ®· kh«ng chÊp nhËn yªu cÇu nµy vµ buéc Ph¹m V¨n NghÞ ph¶i ®­a qu©n ra b¾c). T¹i §µ N½ng, ®éi nghÜa binh do Ph¹m Gia VÜnh phèi hîp chÆt chÏ víi qu©n triÒu ®×nh chèng giÆc.

   Khi giÆc Ph¸p x©m ph¹m Gia §Þnh (1859), phong trµo nh©n d©n h­ëng øng kh¸ng chiÕn cµng lªn cao. C¸c ®éi qu©n n«ng d©n do c¸c nhµ nho yªu n­íc cÇm ®Çu xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu, ho¹t ®éng m¹nh lµm giÆc Ph¸p v« cïng khèn ®èn. NghÜa qu©n NguyÔn Trung Trùc ®èt ch¸y, ®¸nh ch×m tµu L'espÐrance (Hy väng) trªn s«ng NhËt T¶o, tiªu diÖt gän ®Þch trªn tµu (10-12-1861).

   Tõ sau hiÖp ­íc 1862, bÊt chÊp lÖnh b·i binh cña triÒu ®×nh, nh©n d©n kh«ng chÞu rêi vò khÝ. Phong trµo ph¶n ®èi hiÖp ­íc lan réng trong nh©n d©n. §Ønh cao lµ cuéc khëi nghÜa Tr­¬ng §Þnh. ¤ng ®­îc sù ñng hé nhiÖt liÖt cña quÇn chóng yªu n­íc, ®· kiªn quyÕt ë l¹i cïng nghÜa qu©n s¸t c¸nh chiÕn ®Êu. Ngän cê "B×nh T©y ®¹i nguyªn so¸i" phÊp phíi tung bay g©y tin t­ëng cho nh©n d©n, ®ång thêi còng lµm cho bÌ lò c­íp n­íc, b¸n n­íc khiÕp ®¶m. C¨n cø T©n Hßa (Gß C«ng) trë thµnh ®¹i b¶n doanh cña phong trµo chung toµn miÒn. ChÝnh giÆc Ph¸p ®· cho r»ng: n¨m 1862, phong trµo ®Òu kh¾p mäi n¬i, gÇn nh­ "tæng khëi nghÜa".

   §Ó ®èi phã víi t×nh h×nh, chóng ph¶i xin thªm viÖn binh, råi më cuéc tÊn c«ng lín vµo c¨n cø T©n Hßa (2-1863). NghÜa qu©n anh dòng cÇm cù suèt ba ngµy, sau ®ã rót khái c¨n cø ®Ó b¶o toµn lùc l­îng. Tr­¬ng §Þnh cïng nghÜa qu©n ra søc x©y dùng c¨n cø míi ë vïng T©n Ph­íc, ven s«ng Soµi R¹p, ®Þa thÕ rÊt hiÓm yÕu. Nh­ng cã tay sai dÉn ®­êng, giÆc Ph¸p bÝ mËt lät vµo c¨n cø. BÞ bÊt ngê ®¸nh óp, Tr­¬ng §Þnh cïng nghÜa qu©n ®· chiÕn ®Êu v« cïng anh dòng. Sau khi bÞ tróng ®¹n gÉy x­¬ng sèng, kh«ng muèn ®Ó giÆc b¾t, «ng ®· rót g­¬m tù s¸t (20-8-1864).

   Chñ t­íng hy sinh, nghÜa qu©n bÞ tæn thÊt nÆng, nh­ng phong trµo kh¸ng chiÕn vÉn tiÕp tôc. Con trai «ng lµ Tr­¬ng QuyÒn ®­a mét ®éi nghÜa qu©n lªn g©y c¬ së ë T©y Ninh. Mét sè chØ huy kh¸c còng ®­a nghÜa qu©n ®i x©y dùng c¨n cø ë nhiÒu n¬i, kÐo dµi cuéc chiÕn ®Êu.

Cuéc chiÕn ®Êu cña nh©n d©n Nam Kú tiÕp tôc

   Sau khi ký hiÖp ­íc 1862, bÊt chÊp lµn sãng ph¶n ®èi d©ng lªn rÊt cao, triÒu NguyÔn cµng ®i s©u h¬n vµo con ®­êng ®èi lËp víi nh©n d©n c¶ n­íc. TriÒu ®×nh lo dån mäi lùc l­îng ®µn ¸p phong trµo n«ng d©n miÒn b¾c, miÒn trung, t×m c¸ch ng¨n trë phong trµo yªu n­íc chèng Ph¸p cña nh©n d©n miÒn nam. §èi víi thùc d©n Ph¸p, triÒu ®×nh chñ tr­¬ng ®iÒu ®×nh hßng chiÕm l¹i ba tØnh miÒn §«ng. Ph¸i ®oµn Phan Thanh Gi¶n lªn ®­êng sang Ph¸p ®Ó lµm nhiÖm vô ®ã. Ph¸i t­ b¶n thùc d©n hiÕu chiÕn ph¸ ho¹i, chuyÕn ®i thÊt b¹i. ChÝnh phñ Ph¸p cù tuyÖt ®Ò nghÞ cña triÒu ®×nh HuÕ. Kh«ng nh÷ng thÕ, thùc d©n Ph¸p cßn chuÈn bÞ r¸o riÕt viÖc ®¸nh chiÕm ba tØnh miÒn T©y cßn l¹i.

   Sau khi chuÈn bÞ xong, lÊy cí triÒu ®×nh HuÕ vÉn bÝ mËt ñng hé nghÜa qu©n miÒn ®«ng, chóng ®­a th­ buéc quan l¹i nhµ NguyÔn ph¶i nép c¸c thµnh cho chóng. §¹i diÖn triÒu ®×nh ë miÒn T©y lµ Phan Thanh Gi¶n ®· giao thµnh VÜnh Long cho chóng, sau ®ã cßn ra lÖnh cho hai tØnh An Giang vµ Hµ Tiªn lµm theo. ChØ trong 5 ngµy (tõ 20 ®Õn 24-6-1867) giÆc Ph¸p ®· chiÕm trän ba tØnh miÒn T©y, kh«ng næ mét ph¸t sóng.

   C¨m phÉn tr­íc hµnh ®éng ®Çu hµng cña bÌ lò vua quan, nh©n d©n Nam Kú ®· ®Èy m¹nh thªm mét b­íc cuéc chiÕn ®Êu. Mét sè nhµ nho yªu n­íc t×m ®­êng ra B×nh ThuËn (Trung Kú, x©y dùng c¬ së chèng giÆc l©u dµi vÒ sau. Mét sè kh¸c do hoµn c¶nh ph¶i ë l¹i vïng giÆc chiÕm nh­ NguyÔn §×nh ChiÓu, Phan V¨n TrÞ dïng v¨n th¬ lµm vò khÝ ca ngîi nh÷ng g­¬ng hy sinh anh dòng cña c¸c anh hïng liÖt sÜ, v¹ch mÆt bän ®Çu hµng b¸n n­íc.

   §«ng ®¶o nh÷ng ng­êi kh¸c vÉn kiªn tr× b¸m ®Êt, b¸m d©n tiÕn hµnh ®Êu tranh vò trang quyÕt liÖt víi qu©n thï. Phong trµo næi lªn m¹nh mÏ kh¾p ba tØnh. Hai anh em Phan Tam, Phan Ngò cÇm ®Çu nghÜa qu©n ho¹t ®éng m¹nh suèt mét vïng réng lín c¸c tØnh BÕn Tre, VÜnh Long, Sa §Ðc (nay thuéc tØnh §ång Th¸p), Trµ Vinh, trong hai n¨m 1867 - 1868. §Æc biÖt, nghÜa qu©n cña NguyÔn Trung Trùc tõ c¨n cø Hßn Ch«ng ®· v­ît biÓn, ®æ bé, tiªu diÖt chíp nho¸ng ®ån Kiªn Giang (th¸ng 6-1867). Khi bÞ giÆc b¾t ®­a ra chÐm, «ng ®· kh¼ng kh¸i tuyªn bè: "Bao giê ng­êi T©y nhæ hÕt cá n­íc Nam th× míi hÕt ng­êi Nam ®¸nh T©y".

   Trong thêi gian nµy, phong trµo kh¸ng chiÕn ë miÒn §«ng còng trçi dËy. NguyÔn H÷u Hu©n bÞ b¾t ®i ®Çy míi ®­îc tha vÒ l¹i tiÕp tôc chèng Ph¸p trong vïng T©n An, Mü Tho (1875). Nh­ng chØ ®­îc Ýt l©u, «ng l¹i bÞ b¾t. Tr­íc khi chÕt, «ng vÉn ung dung lµm th¬ kh¼ng ®Þnh tinh thÇn yªu n­íc bÊt khuÊt cña m×nh.

   §Õn ®©y, c¸c cuéc khëi nghÜa lín nãi chung kh«ng cßn n÷a. Nh­ng phong trµo yªu n­íc chèng giÆc cña nh©n d©n Nam Kú vÉn kÐo dµi, kh«ng hÒ bÞ dËp t¾t.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang