Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi


   
LÞch sö ViÖt Nam

Phong trµo chèng x©m l­îc Ph¸p
nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 19

kinh thµnh HuÕ trong cao trµo kh¸ng chiÕn
sau n¨m 1885

Cuéc ph¶n c«ng cña ph¸i kh¸ng chiÕn t¹i kinh thµnh HuÕ (7-1885)

  Sau khi liªn tiÕp ký kÕt hai ®iÒu ­íc n¨m 1883 vµ 1884, triÒu ®×nh HuÕ nãi chung ®· ®Çu hµng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc. Nh­ng ph¸i chèng Ph¸p cña T«n ThÊt ThuyÕt vÉn Êp ñ hy väng kh«i phôc chñ quyÒn d©n téc khi thêi c¬ tíi.

   §Ó chuÈn bÞ c¬ së cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi, T«n ThÊt ThuyÕt, Th­îng th­ bé binh, ®· bÝ mËt cho x©y dùng c¨n cø T©n Së trªn miÒn rõng nói tØnh Qu¶ng TrÞ, chë l­¬ng thùc vµ sóng ®¹n ra ®Êy, phßng khi cã biÕn sÏ ®­a vua vµ triÒu ®×nh ra cè thñ. Mét sè ®ån s¬n phßng còng ®­îc x©y dùng ë c¸c tØnh Hµ TÜnh, NghÖ An, Thanh Hãa. ¤ng cßn lËp c¸c ®éi qu©n "§oµn KiÖt" vµ "PhÊn NghÜa" ngµy ®ªm luyÖn tËp chê ngµy quyÕt chiÕn víi qu©n thï. Cuéc xung ®ét gi÷a ph¸i chèng Ph¸p cña T«n ThÊt ThuyÕt vµ ph¸i ®Çu hµng ngµy cµng gay g¾t. Vua KiÕn Phóc vµ TrÇn TiÔn Thµnh cã t­ t­ëng th©n Ph¸p ®Òu bÞ bÝ mËt thñ tiªu. Cuèi cïng ph¸i chèng Ph¸p ®­a Hµm Nghi míi 14 tuæi, lªn ng«i.

   Kh©m sø Ph¸p ë HuÕ kh«ng ®­îc hái ý kiÕn tr­íc vÒ viÖc nµy, göi th­ ph¶n kh¸ng triÒu ®×nh ®· vi ph¹m c¸c ®iÒu ­íc míi ký kÕt. §ång thêi, mét ®éi qu©n Ph¸p ®­îc ®iÒu tõ B¾c Kú vµo ®Ó thÞ uy vµ tr¾ng trîn chiÕm ®ãng ®ån Mang C¸ ë gãc ®«ng nam thµnh HuÕ, tõ ®ã cã thÓ kiÓm so¸t mäi ho¹t ®éng cña lùc l­îng chèng Ph¸p bªn trong thµnh. Ngµy 27-6-1885, t­íng Courcy kÐo binh thuyÒn tõ ngoµi b¾c vµo HuÕ. Nh»m bÎ g·y ph¸i chñ chiÕn trong triÒu, Courcy cho mêi T«n ThÊt ThuyÕt sang häp, nh­ng «ng c¶nh gi¸c c¸o bÖnh kh«ng ®i. ThÊt b¹i trong ©m m­u ®en tèi cña m×nh, Courcy lé râ bé mÆt khñng bè khi h¾n tr¾ng trîn buéc nÕu bÞ bÖnh còng ph¶i cho ng­êi c¸ng «ng sang.

   Tr­íc sù uy hiÕp ngµy cµng tr¾ng trîn cña kÎ thï, T«n ThÊt ThuyÕt quyÕt ®Þnh næ sóng tr­íc ®Ó giµnh thÕ chñ ®éng. R¹ng s¸ng ngµy mång 5-7-1885, «ng ra lÖnh cho qu©n lÝnh næ sóng tÊn c«ng hai c¨n cø chiÕm ®ãng cña giÆc t¹i kinh thµnh HuÕ lµ tßa Kh©m sø vµ ®ån Mang C¸. BÞ ®¸nh bÊt ngê, nh­ng nhê cã ­u thÕ râ rÖt vÒ vò khÝ, giÆc Ph¸p chØ sau thêi gian hèt ho¶ng ban ®Çu ®· ra søc cè thñ, chê tíi s¸ng râ, ph¶n c«ng l¹i, trµn vµo chiÕm thµnh HuÕ.

   Däc ®­êng hµnh qu©n, qu©n Ph¸p th¶ søc c­íp bãc vµng b¹c, ch©u b¸u, ®èt ph¸ nhµ cöa, tµn s¸t d©n th­êng v« cïng man rî.

Phong trµo CÇn v­¬ng bïng næ vµ lan réng

   Sau khi kinh thµnh HuÕ lät vµo tay giÆc Ph¸p, T«n ThÊt ThuyÕt ph¶i ®­a vua Hµm Nghi theo ®­êng bé ch¹y ra c¨n cø T©n Së (Qu¶ng TrÞ) ®Ó tÝnh chuyÖn kh¸ng chiÕn l©u dµi. T¹i ®©y, «ng ®· nh©n danh nhµ vua ra lêi kªu gäi v¨n th©n cïng nh©n d©n c¶ n­íc ®øng lªn gióp vua cøu n­íc (13-7-1885). Ngay sau ®ã, mét cao trµo yªu n­íc chèng x©m l­îc ®· dÊy lªn m¹nh mÏ trong c¶ n­íc. Phong trµo CÇn v­¬ng bïng næ.

   NhËn thÊy ®Þa thÕ T©n Së chËt hÑp, c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó duy tr× cuéc chiÕn ®Êu bÞ h¹n chÕ, HuÕ gÇn ®ã ®· bÞ giÆc chiÕm, T«n ThÊt ThuyÕt cïng c¶ ®oµn ph¶i v­ît Tr­êng S¬n, m­în ®­êng trªn ®Êt Lµo, b¨ng rõng, v­ît suèi, ch¹y ra c¨n cø s¬n phßng Phó Gia (thuéc huyÖn H­¬ng Khª, Hµ TÜnh).

   Trªn ®­êng ®i, ®oµn ®· ®­îc sù ñng hé nhiÖt t×nh cña ®ång bµo thiÓu sè trong vïng: ®­a ®­êng, lµm l¸n tr¹i t¹m tró, cung cÊp l­¬ng ¨n... Ýt l©u sau, giÆc dß biÕt, cho qu©n lïng sôc tíi n¬i vua l¸nh. ¤ng l¹i ph¶i ®­a Hµm Nghi quay l¹i th­îng l­u s«ng Gianh, huyÖn Tuyªn Hãa (t©y Qu¶ng B×nh) lµm c¨n cø chØ huy chung phong trµo c¸c n¬i (11-1885). Tr­íc nh÷ng khã kh¨n ngµy cµng lín, th¸ng 12-1886, T«n ThÊt ThuyÕt lªn ®­êng sang Trung Quèc cÇu viÖn. Cuèi n¨m 1888, qu©n Ph¸p cã tay sai dÉn ®­êng ®· ®ét nhËp c¨n cø b¾t sèng vua Hµm Nghi. Bän Ph¸p ra søc dô dç, mua chuéc kh«ng ®­îc, ®· ®µy vua Hµm Nghi sang Algeria, thuéc ®Þa cña Ph¸p ë B¾c Phi.

   Vua Hµm Nghi bÞ b¾t lµ mét tæn thÊt lín cho phong trµo chung. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn chiÕn ®Êu míi, nghÜa qu©n ph¶i chuyÓn ®Þa bµn ho¹t ®éng tõ ®ång b»ng lªn trung du, rõng nói, quy tô l¹i thµnh nh÷ng cuéc khëi nghÜa lín. Thùc d©n Ph¸p vµ phong kiÕn tay sai v« cïng lo sî, ph¶i vÊt v¶ ®èi phã suèt trong nhiÒu n¨m.

C¸c cuéc khëi nghÜa lín trong phong trµo CÇn V­¬ng

Khëi nghÜa Ba §×nh - Khëi nghÜa B·i SËy

   Trong phong trµo yªu n­íc chèng x©m l­îc Ph¸p cña nh©n d©n ta cuèi thÕ kû 19, Thanh Hãa lµ mét trong c¸c trung t©m cã phong trµo s«i næi vµ m¹nh mÏ nhÊt. Ngay sau khi nhËn chiÕu CÇn v­¬ng, nh©n d©n trong tØnh ®· h¨ng h¸i ®øng dËy, tËp hîp ®éi ngò, tæ chøc lùc l­îng, s½n sµng tiªu diÖt giÆc Ph¸p khi chóng x©m ph¹m tíi quª h­¬ng. L·nh ®¹o phong trµo bÊy giê lµ c¸c v¨n th©n, sÜ phu yªu n­íc trong tØnh nh­ Ph¹m Bµnh, Tèng Duy T©n..., nh­ §inh C«ng Tr¸ng tõ Hµ Nam vµo. Mét sè tï tr­ëng miÒn nói còng h¨ng h¸i tham gia, nh­ Hµ V¨n Mao (ng­êi M­êng), CÇm B¸ Th­íc (ng­êi Th¸i).

    N¨m 1886, phong trµo trong tØnh ph¸t triÓn m¹nh thªm mét b­íc. Nh÷ng ng­êi cÇm ®Çu ®· dùa vµo c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña Thanh Hãa (d©n ®«ng, giµu truyÒn thèng yªu n­íc chèng ngo¹i x©m, ®Êt ®ai réng r·i, ph× nhiªu, ®Þa thÕ hiÓm yÕu) ®Ó x©y dùng mét cø ®iÓm kiªn cè, chØ ®¹o thèng nhÊt toµn tØnh.

   C¨n cø Ba §×nh (Gäi lµ Ba §×nh v× mçi lµng cã mét ng«i ®×nh riªng, ®øng ë ®×nh lµng nµy cã thÓ nh×n thÊy ®×nh hai lµng bªn) ®· ®­îc x©y dùng gÊp rót trªn ®Þa bµn ba lµng MÜ Khª, Th­îng Thä, MËu ThÞnh thuéc huyÖn Nga S¬n, liÒn kÒ nhau, gi÷a mét vïng ®ång chiªm tròng mªnh m«ng, lÇy léi.

   C¨n cø Ba §×nh ®­îc bao bäc bëi mét thµnh ®Êt kiªn cè. Trªn mÆt thµnh xÕp hµng ngµn sät r¬m trén bïn, cã nh÷ng khe hë lµm lç ch©u mai vµ vÞ trÝ quan s¸t. PhÝa bªn ngoµi ch©n thµnh c¾m ch«ng tre, tiÕp ®ã lµ mét lòy tre dµy cßn nguyªn cµnh l¸ t­¬i xanh che kÝn toµn bé c«ng sù, ngoµi cïng cã thªm mét b·i ch«ng tre thø hai. Sau khi ®µo ®¾p xong c¸c hµo lòy, nghÜa qu©n th¸o n­íc s«ng vµo ®ång, t¹o thµnh mét tßa thµnh næi trªn mÆt n­íc.

   C¸ch bè trÝ c¸c c«ng sù vµ hÇm chiÕn ®Êu bªn trong c¨n cø còng rÊt lîi h¹i, c¶ ba ®ån binh ®Òu cã giao th«ng hµo dÉn ra c¸c c«ng sù chiÕn ®Êu. C¸c ®ån nµy cã thÓ hç trî t¸c chiÕn cho nhau khi mét ®ån bÞ tÊn c«ng, ®ång thêi vÉn cã thÓ chiÕn ®Êu ®éc lËp khi c¸c ®ån kia bÞ h¹.

   §ãng chèt ë Ba §×nh, nghÜa qu©n cã thÓ kiÓm so¸t c¸c ®­êng giao th«ng thñy bé, phôc kÝch tiªu diÖt c¸c ®oµn xe vËn t¶i, tÊn c«ng c¸c ®ån cña ®Þch däc ®­êng sè 1, l¹i cã thÓ tiÕp tÕ l­¬ng thùc, vò khÝ b»ng thuyÒn mµnh tõ biÓn vµo. ë Ba §×nh, ng­êi ®øng ®Çu vÒ danh nghÜa lµ Ph¹m Bµnh, nh­ng thùc sù n¾m quyÒn lµ §inh C«ng Tr¸ng v× «ng lµ ng­êi chØ huy qu©n sù chÝnh.

   Víi tinh thÇn quyÕt chiÕn, h¬n 300 nghÜa qu©n Ba §×nh ®· chiÕn ®Êu liªn tôc suèt 34 ngµy ®ªm (tõ 18-12-1886 ®Õn 20-1-1887) trong vßng v©y cña kÎ thï, bÎ g·y nhiÒu ®ît tÊn c«ng cña gÇn 3.000 qu©n thuéc mäi binh chñng cã träng ph¸o vµ ph¸o h¹m yÓm hé, d­íi quyÒn chØ huy cña ®¹i t¸ Brissaud. Hµng tr¨m lÝnh Ph¸p bÞ ph¬i th©y xung quanh Ba §×nh, nh÷ng tªn sèng sãt hoang mang dao ®éng. Bän cÇm quyÒn bªn Ph¸p còng x«n xao, lo ng¹i.

   §Ó chÊm døt cuéc v©y h·m Ba §×nh, Brissaud ®· cho c«ng binh liÒu chÕt ¸p s¸t ch©n thµnh, næ m×n ph¸ vì hµng rµo tre, sau ®ã dïng vßi rång phun dÇu ®èt b·i ch«ng tre më ®­êng tiÕn vµo. Ba §×nh trë thµnh mét biÓn löa. Cuèi cïng, nghÜa qu©n ph¶i më ®­êng m¸u rót khái Ba §×nh trong ®ªm 20-1-1887, chuyÓn lªn c¨n cø M· Cao trªn rõng nói phÝa t©y. Ph¹m Bµnh ®· tù s¸t ®Ó gi÷ trßn khÝ tiÕt. §inh C«ng Tr¸ng ®· anh dòng hy sinh trong cuéc ®ông ®é víi qu©n Ph¸p trªn ®­êng rót vµo NghÖ An ®Ó g©y dùng l¹i phong trµo. Cuéc khëi nghÜa Ba §×nh thÊt b¹i, nh­ng ®· lµm cho qu©n ®Þch thiÖt h¹i nÆng nÒ, ®· nªu cao tinh thÇn chiÕn ®Êu anh dòng cña nghÜa qu©n vµ nh©n d©n Thanh Hãa. ChiÕm ®­îc Ba §×nh, thùc d©n Ph¸p vµ bän phong kiÕn tay sai ®· hÌn m¹t tr¶ thï b»ng c¸ch triÖt h¹ ba lµng MÜ Khª, Th­îng Thä, MËu ThÞnh, xãa tªn trªn b¶n ®å. "Nh­ng tªn Ba §×nh kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ xãa, mµ cßn nªu bËt trªn b¶n ®å lÞch sö chèng Ph¸p cña d©n téc ViÖt Nam".

   Phong trµo vò trang chèng Ph¸p ë B¾c Kú vèn cã c¬ së rÊt sím. N¨m 1885, theo tiÕng gäi CÇn v­¬ng, B¾c Kú l¹i næi dËy. Tiªu biÓu nhÊt lµ cuéc khëi nghÜa B·i SËy do NguyÔn ThiÖn ThuËt chØ huy. NguyÔn ThiÖn ThuËt ®· tõng chØ huy qu©n ®éi chÝnh quy ®¸nh Ph¸p ë S¬n T©y. Sau ®iÒu ­íc 1883, kh«ng chÞu theo lÖnh b·i binh cña triÒu ®×nh, «ng chiªu mé nghÜa qu©n vµ lËp c¨n cø chèng Ph¸p ë B·i SËy.

   §©y lµ mét vïng lau sËy um tïm thuéc tØnh H­ng Yªn. N»m gi÷a vïng ®ång b»ng, trªn hai ng¶ ®­êng giao th«ng quan träng Hµ Néi - H¶i Phßng vµ Hµ Néi - Th¸i B×nh, B·i SËy lµ mét vÞ trÝ rÊt c¬ ®éng. NghÜa qu©n kh«ng x©y dùng c¸c c«ng sù næi trªn mÆt ®Êt, mµ bè trÝ ngÇm nhiÒu c¹m bÉy ë c¸c ®­êng giao th«ng, rÊt kÝn ®¸o vµ lîi h¹i.

   Trong nh÷ng n¨m 1885 - 1889, nhiÒu trËn ®¸nh quyÕt liÖt ®· x¶y ra gi÷a nghÜa qu©n vµ giÆc Ph¸p. NghÜa qu©n th­êng ph©n t¸n thµnh nh÷ng nhãm nhá, Èn hiÖn trong th«n xãm råi bÊt ngê phôc kÝch tiªu diÖt c¸c to¸n qu©n tuÇn tiÔu, chÆn ®­êng giao th«ng tiÕp tÕ, tËp kÝch c¸c ®ån lÎ cña giÆc. NhiÒu n¬i, nghÜa qu©n vÉn tham gia s¶n xuÊt ë ®Þa ph­¬ng, nh­ng khi cã thêi c¬, nhanh chãng tËp hîp thµnh ®éi ngò ®Ó tiªu diÖt giÆc, sau ®ã l¹i ph©n t¸n vÒ c¸c th«n xãm, ®­îc nh©n d©n hÕt lßng che chë vµ gióp ®ì. Cã lÇn nghÜa qu©n, gåm c¶ phô n÷, gi¶ lµm thî giÆt, ®· tiªu diÖt hoµn toµn mét to¸n qu©n ®Þch tuÇn tiÔu, b¾t sèng mét chØ huy Ph¸p.

   NghÜa qu©n B·i SËy cßn më réng phèi hîp t¸c chiÕn víi c¸c to¸n nghÜa qu©n c¸c tØnh l©n cËn (H¶i D­¬ng, B¾c Ninh, Qu¶ng Yªn, §«ng TriÒu).

   GiÆc Ph¸p ph¶i lËp mét hÖ thèng ®ån bèt dµy ®Æc ®Ó kiÓm so¸t vµ lïng sôc, hßng lµm mÊt chç dùa cña nghÜa qu©n trong nh©n d©n. MÆt kh¸c, chóng m­în danh nghÜa triÒu ®×nh HuÕ, ph¸i tªn viÖt gian Hoµng Cao Kh¶i cÇm ®Çu lÝnh ngôy cïng qu©n Ph¸p më nhiÒu cuéc tÊn c«ng å ¹t vµo c¨n cø nghÜa qu©n. Cuèi n¨m 1889, nghÜa qu©n dÇn dÇn tan r·, mét sè lín chØ huy ®· hy sinh trong chiÕn ®Êu. Chñ t­íng NguyÔn ThiÖn ThuËt lªn ®­êng sang Trung Quèc liªn l¹c víi T«n ThÊt ThuyÕt t×m c¸ch g©y dùng l¹i phong trµo.

   Khëi nghÜa B·i SËy tr­íc sau kÐo dµi ®­îc 5 n¨m (1885-1889), ®· lËp ®­îc nhiÒu thµnh tÝch chiÕn ®Êu v× ®· dùa ®­îc vµo sù ñng hé cña nh©n d©n ®Þa ph­¬ng vµ cã lèi ®¸nh du kÝch lîi h¹i.

Khëi nghÜa H­¬ng Khª (1885 - 1896)

   Trong phong trµo CÇn v­¬ng cuèi thÕ kû 19, cuéc khëi nghÜa H­¬ng Khª cã quy m« lín, tr×nh ®é tæ chøc cao vµ chiÕn ®Êu bÒn bØ h¬n c¶.

   L·nh ®¹o tèi cao cuéc khëi nghÜa lµ Phan §×nh Phïng. Thi ®Ëu tiÕn sÜ, «ng ®· tõng ra lµm quan, næi tiÕng lµ ng­êi c­¬ng trùc. N¨m 1883, v× ph¶n ®èi viÖc phÕ lËp trong triÒu, «ng bÞ c¸ch chøc, vÒ quª ë lµng §«ng Th¸i (huyÖn §øc Thä, Hµ TÜnh). Nh­ng khi phong trµo CÇn v­¬ng bïng næ (7-1885), «ng h¨ng h¸i h­ëng øng lêi kªu gäi cøu n­íc cña vua Hµm Nghi vµ T«n ThÊt ThuyÕt. T­íng cña Phan §×nh Phïng cã Cao Th¾ng, mét thanh niªn n«ng d©n chØ huy chiÕn ®Êu gan d¹, cã tµi tæ chøc.

   Dùa vµo ®Þa thÕ nói rõng hiÓm yÕu, nghÜa qu©n x©y dùng lùc l­îng vµ c¬ së chiÕn ®Êu trong hai huyÖn H­¬ng S¬n vµ H­¬ng Khª thuéc miÒn T©y tØnh Hµ TÜnh. GiÆc Ph¸p nghe tin ®· ®­a qu©n lªn cµn quÐt, ®µn ¸p, mét sè trËn chiÕn ®Êu lÎ tÎ ®· x¶y ra gi÷a ®«i bªn.

   §Çu n¨m 1887, Phan §×nh Phïng giao quyÒn chØ huy l¹i cho Cao Th¾ng ®Ó ra b¾t liªn l¹c víi c¸c l·nh tô phong trµo ngoµi b¾c. Cao Th¾ng ë nhµ ®· lo tæ chøc, luyÖn tËp qu©n ®éi, cñng cè c¨n cø, rÌn ®óc vò khÝ. ¤ng ®Æc biÖt chó träng tíi viÖc phèi hîp chiÕn ®Êu chÆt chÏ víi c¸c ®éi nghÜa qu©n kh¸c trong tØnh. Mét thµnh c«ng lín cña nghÜa qu©n lµ chÕ t¹o ®­îc lo¹i sóng tr­êng theo kiÓu sóng n¨m 1874 míi nhÊt cña Ph¸p. Cuèi th¸ng 9-1889, Phan §×nh Phïng tõ ngoµi b¾c vÒ, lùc l­îng nghÜa qu©n ®· cã tíi trªn 1.000 ng­êi víi 500 khÈu sóng, l­¬ng thùc còng ®· ®­îc tÝch lòy nhiÒu h¬n. 

   Tõ ®Êy, cuéc khëi nghÜa b­íc sang mét giai ®o¹n míi quyÕt liÖt h¬n, réng lín h¬n. Lùc l­îng nghÜa qu©n ph¸t triÓn nhanh chãng, tæ chøc thµnh 15 ®¬n vÞ (gäi lµ qu©n thø), mçi ®¬n vÞ cã tíi vµi tr¨m ng­êi, ph©n bè trªn ®Þa bµn bèn tØnh Hµ TÜnh vµ NghÖ An, Qu¶ng B×nh, Thanh Hãa. C¨n cø chÝnh ®ãng t¹i khu Ngµn Tr­¬i, Vô Quang, thuéc huyÖn H­¬ng Khª, tùa l­ng vµo d¶i Tr­êng S¬n hiÓm trë. Tõ ®©y, nghÜa qu©n cã thÓ theo ®­êng nói vµo Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ, ra NghÖ An, Thanh Hãa, hay theo ®­êng s«ng xuèng c¸c vïng ®ång b»ng miÒn xu«i mét c¸ch dÔ dµng vµ c¬ ®éng. Còng cã nhiÒu ®­êng rõng th«ng sang Lµo, khi cÇn thiÕt trong chiÕn ®Êu nghÜa qu©n cã thÓ sang t¹m tró, hay ®i mua thuèc sóng vÒ cung cÊp cho c¸c c¬ së chÕ sóng ®¹n.

   §Çu n¨m 1892, cïng víi viÖc ®Èy m¹nh cµn quÐt trªn toµn vïng, giÆc Ph¸p huy ®éng mét lùc l­îng lín ®¸nh thäc s©u vµo khu Ngµn Tr­¬i. §èi phã l¹i, nghÜa qu©n chñ ®éng bè trÝ t¹i c¨n cø mét lùc l­îng ®Ó chèng tr¶, cßn phÇn lín luån vÒ ho¹t ®éng sau l­ng ®Þch, buéc chóng ph¶i véi v· rót qu©n vÒ. ChÝnh trong n¨m nµy, nghÜa qu©n ®· t¸o b¹o tËp kÝch thÞ x· Hµ TÜnh, ph¸ nhµ lao, gi¶i phãng tï chÝnh trÞ (23-8-1892). Ph¸p vµ tay sai v« cïng  ho¶ng sî.

  Sau ®ã, giÆc Ph¸p ph¶i lËp mét hÖ thèng ®ãng qu©n dµy ®Æc bao v©y khu c¨n cø nghÜa qu©n ®Ó triÖt ®­êng tiÕp tÕ l­¬ng thùc. MÆt kh¸c chóng tung nh÷ng ®éi qu©n nhá, ngµy ®ªm t¨ng c­êng sôc s¹o, cµn quÐt vïng ®ång b»ng. Chóng dïng ngôy binh liªn tiÕp më nhiÒu cuéc tÊn c«ng míi vµo khu Ngµn Tr­¬i, buéc nghÜa qu©n ph¶i ®èi phã rÊt chËt vËt vµ tæn thÊt nhiÒu.

   §Ó tho¸t khái t×nh thÕ khã kh¨n ®ã, th¸ng 11-1893 Cao Th¾ng ®­a 1.000 qu©n tiÕn xuèng vïng ®ång b»ng NghÖ An. Trªn ®­êng hµnh qu©n, nhiÒu ®ån ®Þch ®· bÞ tiªu diÖt. Nh­ng trong cuéc tÊn c«ng ®ån Nu (Thanh Ch­¬ng), ch¼ng may Cao Th¾ng bÞ tróng ®¹n chÕt. KÕ ho¹ch tiÕn ra ®ång b»ng cña nghÜa qu©n bÞ tan vì. Cuéc khëi nghÜa H­¬ng Khª mÊt ®i mét chØ huy m­u l­îc, dòng c¶m, cã tµi.

  Lîi dông tæn thÊt lín cña nghÜa qu©n, giÆc Ph¸p cµng ra søc tËp trung lùc l­îng, hßng sím ®Ì bÑp cuéc khëi nghÜa. LÝnh ngôy ®­îc huy ®éng triÖt ®Ó vµo viÖc th¾t chÆt vßng v©y, kÕt hîp víi thñ ®o¹n ®¸nh thäc s©u vµo c¨n cø ®Ó chia c¾t, tiªu hao lùc l­îng nghÜa qu©n. GiÆc Ph¸p cho tay sai Hoµng Cao Kh¶i göi th­ dô hµng Phan §×nh Phïng, nh­ng ®· bÞ cô cù tuyÖt.

   Gi÷a vßng v©y cña giÆc, v­ît qua mu«n vµn gian khæ, nghÜa qu©n ®· anh dòng chèng cµn suèt n¨m 1894. Nh­ng tr­íc søc tÊn c«ng dån dËp vµ ¸c liÖt cña kÎ thï, cuèi n¨m 1894, nghÜa qu©n ph¶i rót vÒ khu c¨n cø Vô Quang, Ngµn Tr­¬i. MÆc dï ®ang bÞ uy hiÕp m¹nh, nghÜa qu©n ®· ®¸nh th¾ng mét trËn lín ë Vô Quang, tiªu diÖt nhiÒu sÜ quan Ph¸p vµ lÝnh ngôy, thu ®­îc nhiÒu sóng vµ qu©n trang, qu©n dông (30-10-1894).

   §Çu th¸ng 8-1895, triÒu ®×nh HuÕ cö NguyÔn Th©n ra Hµ TÜnh, tiÕp tay cho giÆc Ph¸p ®µn ¸p nghÜa qu©n. GiÆc huy ®éng tíi 3000 lÝnh khè xanh ®Ó bao v©y khu c¨n cø. Mét sè chØ huy nghÜa qu©n dÇn dÇn bÞ sa vµo tay giÆc. NghÜa qu©n sau nhiÒu n¨m chiÕn ®Êu gian khæ, c¨ng th¼ng, phÇn lín bÞ èm ®au, mái mÖt. Ngµy 28-12-1895, chñ t­íng Phan §×nh Phïng mÊt trªn c¨n cø (Tr­íc ®©y, thùc d©n Ph¸p vµ phong kiÕn tay sai tung tin Phan §×nh Phïng chÕt v× bÖnh kiÕt lþ. Nh­ng c¨n cø vµo c«ng ®iÖn cña Kh©m sø Trung Kú göi Toµn quyÒn §«ng D­¬ng th× cô ®· chÕt v× bÞ th­¬ng trong chiÕn ®Êu). Cuéc khëi nghÜa sau ®ã tan r· dÇn. NguyÔn Th©n ®· hÌn h¹ cho ng­êi ®µo mé lÊy x¸c cô Phan ®èt thµnh tro, råi trén víi thuèc sóng cho qu©n lÝnh b¾n xuèng dßng s«ng La. Nh­ng tªn tuæi cña vÞ anh hïng d©n téc ®· in s©u trong lßng nh©n d©n ViÖt Nam vµ l­u truyÒn mu«n ®êi vÒ sau.

  Khëi nghÜa H­¬ng Khª ®¸nh dÊu b­íc ph¸t triÓn cao nhÊt cña phong trµo CÇn v­¬ng d­íi sù l·nh ®¹o cña c¸c v¨n th©n sÜ phu yªu n­íc. Cuéc khëi nghÜa ®· kÐo dµi h¬n 10 n¨m, nhê cã sù tham gia vµ ñng hé tÝch cùc cña nh©n d©n c¸c tØnh Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh.

   Khëi nghÜa H­¬ng Khª thÊt b¹i, ®¸nh dÊu phong trµo CÇn v­¬ng ®· chÊm døt trong c¶ n­íc. Tõ 1896 vÒ sau chØ cßn l¹i mét sè ho¹t ®éng lÎ tÎ cña c¸c phong trµo tr­íc. Riªng cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n Yªn ThÕ (B¾c Giang) vÉn tiÕp tôc cho ®Õn ®Çu thÕ kû 20.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang