LÞch sö ViÖt Nam Níc ViÖt thÕ kû 16 - 18 T×nh h×nh nhµ Lª vµ phong trµo n«ng d©n T×nh h×nh nhµ Lª Thêi Lª Th¸nh T«ng, chÝnh quyÒn v÷ng vµng, kinh tÕ æn ®Þnh, v¨n hãa khoa häc cã nhiÒu thµnh tùu ®¸ng kÓ. Nhng sang thÕ kû 16, Lª Uy Môc lªn ng«i vua, suèt ngµy rîu chÌ, khi say sai giÕt ngêi hÇu rîu lµm trß vui. Ngêi ®¬ng thêi gäi Uy Môc lµ "vua quû". Uy Môc bá mÆc triÒu chÝnh cho cËn thÇn. Bän ho¹n quan, ngo¹i thÝch tËp hîp chung quanh y, chèng c¸c quan v¨n vâ, c¸c c«ng thÇn. C¸c phe ph¸i m©u thuÉn, ®¸nh nhau kh¾p n¬i tõ Thanh Hãa ®Õn Th¨ng Long. Uy Môc bÞ giÕt, T¬ng Dùc lªn thay. Võa lªn ng«i, T¬ng Dùc ®· b¾t nh©n d©n x©y §¹i §iÖn vµ Cöu Trïng §µi to lín. Ngµy ngµy vua chØ m¶i mª ¨n ch¬i trôy l¹c. Sö cò ghi vÒ T¬ng Dùc: "Tíng hiÕu d©m nh tíng lîn, lo¹n vong kh«ng cßn l©u n÷a". C¸c phe ph¸i vÉn tiÕp tôc ®¸nh nhau. Cung ®×nh cµng rèi lo¹n. N¨m 1516, T¬ng Dùc bÞ giÕt. MÊy vua n÷a thay nhau kÕ vÞ, nhng bÊt lùc hoµn toµn, kh«ng ®iÒu khiÓn næi triÒu chÝnh. Nhµ níc phong kiÕn Lª s¬ ®· ®Õn lóc suy tµn. §êi sèng n«ng d©n Sang thÕ kû 16 ®Þa chñ vµ quan l¹i ®· lÊn chiÕm nhiÒu ruéng ®Êt c«ng lµng x· vµ cña n«ng d©n. PhÐp qu©n ®iÒn cña nhµ Lª kh«ng cßn t¸c dông tÝch cùc. Ngêi nghÌo khæ chØ nhËn ®îc Ýt ruéng xÊu, cßn kÎ giµu vµ bän cã thÕ lùc trong lµng ®îc nhiÒu ruéng ®Êt tèt h¬n. Mçi triÒu vua míi lªn lµ mçi lÇn ruéng ®Êt cña lµng x· bÞ cíp ®o¹t ®Ó ban cÊp cho c¸c quan l¹i vµ c«ng thÇn míi. Bän chóng cßn t×m mäi c¸ch v¬ vÐt thªm nhiÒu cña c¶i. Mét viªn quan cao cÊp thêi bÊy giê lµ L¬ng §¾c B»ng kÓ téi ¸c cña triÒu ®×nh nh sau: "ThuÕ m¸ thu ®Õn t¬ tãc, mµ dïng cña c¶i nh bïn ®Êt; b¹o ngîc nh vua nhµ TÇn, coi nh©n d©n nh cá r¸c". C«ng viÖc x©y cung ®iÖn, ®¾p thµnh lòy, phu dÞch nÆng nÒ ®· tiªu phÝ nhiÒu søc lùc cña n«ng d©n. Nh©n d©n ThuËn Hãa (Thõa Thiªn-HuÕ) vµ Qu¶ng Nam (tõ Qu¶ng Nam - §µ N½ng ®Õn Phó Yªn - Kh¸nh Hßa) xa x«i ph¶i s¨n voi nép cho triÒu ®×nh, nÕu kh«ng ph¶i nép vµng thay thÕ. Hai c«ng tr×nh lín nhÊt mµ vua T¬ng Dùc cho x©y dùng lµ §¹i §iÖn vµ Cöu Trïng §µi (®µi 9 tÇng) do Vò Nh T« lµm ®èc c«ng. Sö cò ghi: "MÆt tríc ®iÖn ®µo hå th«ng víi s«ng T« LÞch ®Ó dÉn níc vµo. Hå Êy quanh co uèn khóc, më cöa cèng cã thÓ cho thuyÒn nhÑ ra vµo ®Ó rong ch¬i. D©n gian ®au khæ, qu©n lÝnh nhäc mÖt. Thµnh ®¾p cha xong l¹i ph¶i khiªng ®Êt lÊp hå. Cã chç ®· lµm xong råi l¹i thay ®æi mÊy n¨m kh«ng c«ng. Qu©n lÝnh ®¾p thµnh bÞ bÖnh dÞch chÕt ®Õn mét phÇn mêi". Trong lóc ®ã, nhµ níc l¹i kh«ng ch¨m lo ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §ª ®iÒu ®Ó mÆc cho ma n¾ng hñy ho¹i. ChÝnh quyÒn còng kh«ng tæ chøc khai hoang, lËp thªm lµng xãm míi. §êi sèng n«ng d©n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, nÆng nÒ nhÊt lµ trËn ®ãi cuèi n¨m 1517. Sö cò ghi: "Nh©n d©n chÕt ®ãi, th©y n»m chång chÊt lªn nhau. NhiÒu huyÖn thuéc hai trÊn H¶i D¬ng vµ Kinh B¾c (B¾c Ninh, B¾c Giang) n¹n ®ãi cµng d÷ h¬n". G¸nh nÆng thuÕ khãa, phu dÞch, l¹i thªm thiªn tai, ®ãi kÐm, chiÕn tranh liªn miªn ®· dÉn nÒn n«ng nghiÖp ®Õn chç sa sót. Phong trµo n«ng d©n M©u thuÉn gi÷a n«ng d©n víi ®Þa chñ, gi÷a nh©n d©n víi nhµ níc phong kiÕn trë nªn gay g¾t. §Çu n¨m 1511, TrÇn Tu©n cÇm ®Çu cuéc khëi nghÜa ë S¬n T©y. NghÜa qu©n cã ®Õn hµng v¹n ngêi. Cuèi n¨m ®ã, TrÇn Tu©n kÐo qu©n xuèng uy hiÕp kinh thµnh. C¶ triÒu ®×nh n¸o ®éng, ho¶ng sî ph¶i dån hÕt qu©n míi chèng næi cuéc khëi nghÜa nµy. Khëi nghÜa TrÇn Tu©n bÞ dËp t¾t, nhng phong trµo n«ng d©n lan réng kh¾p n¬i, ®Ønh cao nhÊt lµ khëi nghÜa cña TrÇn C¶o. §Çu n¨m 1516, C¶o tù xng lµ §Õ ThÝch gi¸ng sinh, næi dËy ë §«ng TriÒu (Qu¶ng Ninh). NghÜa qu©n c¹o träc ®Çu chØ ®Ó ba chám tãc, gäi lµ "qu©n ba chám". Cê nghÜa kÐo lªn, nh©n d©n vïng ®«ng b¾c s«i næi hëng øng. Tõ c¨n cø §«ng TriÒu, nghÜa qu©n më réng kiÓm so¸t c¶ trÊn H¶i D¬ng råi tiÕn lªn ®¸nh chiÕm Th¨ng Long. TriÒu ®×nh nhµ Lª ph¶i vÊt v¶ l¾m míi lÊy l¹i ®îc kinh thµnh. Sau ®ã, nghÜa qu©n cßn hai lÇn uy hiÕp Th¨ng Long. §Õn n¨m 1521, khëi nghÜa TrÇn C¶o míi bÞ dËp t¾t. Khëi nghÜa n«ng d©n TrÇn Tu©n, TrÇn C¶o vµ mét sè cuéc khëi nghÜa kh¸c tuy thÊt b¹i nhng ®· gi¸ng mét ®ßn m·nh liÖt vµo nÒn thèng trÞ cña nhµ Lª. TriÒu ®×nh phong kiÕn Lª v× thÕ cµng mau chãng sôp ®æ. ChiÕn tranh phong kiÕn vµ hËu qu¶ ChiÕn tranh phong kiÕn Nam TriÒu - B¾c TriÒu Khëi nghÜa n«ng d©n võa chÊm døt, c¸c phe ph¸i phong kiÕn l¹i xung ®ét. M¹c §¨ng Dung vèn lµ mét vâ quan b×nh thêng, biÕt lîi dông triÒu ®×nh nhµ Lª ®ang bÞ ph©n chia thµnh nhiÒu bÌ ph¸i, dùa vµo bªn nµy diÖt bªn kia råi leo lªn chøc vô tÓ tíng. N¨m 1527, M¹c §¨ng Dung cíp ng«i nhµ Lª, lËp ra nhµ M¹c. BÊy giê NguyÔn Kim lµ vâ quan nhµ Lª kh«ng chÞu theo nhµ M¹c. Kim ®· cïng nh÷ng ngêi ñng hé nhµ Lª vµo Thanh Hãa, lËp mét ngêi thuéc dßng dâi Lª Lîi lªn lµm vua, lÊy danh nghÜa "phï Lª diÖt M¹c". Sö cò gäi lµ Nam TriÒu ®Ó ph©n biÖt víi B¾c TriÒu (TriÒu ®×nh nhµ M¹c ë phÝa b¾c). §Êt níc ta xuÊt hiÖn hai tËp ®oµn phong kiÕn ®èi lËp, ®¸nh nhau liªn miªn. D¶i ®Êt tõ Thanh - NghÖ ra b¾c h¬n 50 n¨m ®Òu cã chiÕn trêng. C¶ Nam TriÒu vµ B¾c TriÒu ®Òu ra søc v¬ vÐt ngêi vµ cña c¶i, ®æ vµo cuéc tranh chÊp. M·i ®Õn n¨m 1592, Nam TriÒu míi chiÕm ®îc Th¨ng Long, tËp ®oµn hä M¹c ch¹y lªn Cao B»ng. ChiÕn tranh Nam - B¾c TriÒu chÊm døt. Hä NguyÔn chiÕm gi÷ vïng ThuËn - Qu¶ng. ChiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn NguyÔn Kim chÕt, con rÓ lµ TrÞnh KiÓm thay thÕ n¾m gi÷ chÝnh quyÒn. TrÞnh KiÓm sî mÊt ®Þa vÞ, ®· giÕt con c¶ cña NguyÔn Kim. Con thø lµ NguyÔn Hoµng lo sî ®· t×m c¸ch xin vµo ThuËn Hãa ®Ó tho¸t khái vßng kiÓm so¸t cña anh rÓ. NguyÔn Hoµng lµ ngêi nhiÒu mu c¬, cai qu¶n vïng ThuËn Hãa tõ n¨m 1558, sau kiªm lu«n c¶ Qu¶ng Nam. NguyÔn Hoµng vµ c¸c con ch¸u cña «ng ®Òu ra søc x©y dùng vïng ®Êt ThuËn - Qu¶ng thµnh c¬ së chiÕm ®ãng l©u dµi. ThÕ kû 16, hä NguyÔn cßn cho ngêi ra Th¨ng Long nép cèng. Nhng tõ ®Çu thÕ kû 17, hä NguyÔn ®¾p lòy ThÇy ë phÝa nam s«ng Gianh, c«ng khai ®èi ®Þch l¹i hä TrÞnh. M©u thuÉn quyÕt liÖt gi÷a hai tËp ®oµn phong kiÕn TrÞnh - NguyÔn bèc thµnh ngän löa chiÕn tranh. Tõ n¨m 1627 ®Õn n¨m 1672, hai bªn ®· ®¸nh nhau b¶y lÇn, cã lÇn kÐo dµi hµng n¨m. C¶ vïng NghÖ An vµ Bè ChÝnh (Qu¶ng B×nh) lµ chiÕn trêng ¸c liÖt. Cuèi cïng, c¶ hai ®Òu mÖt mái, ph¶i lÊy s«ng Gianh lµm giíi tuyÕn ph©n chia ®Êt níc. Tõ s«ng Gianh ra b¾c thuéc hä TrÞnh gäi lµ §µng Ngoµi. Tõ s«ng Gianh vµo nam thuéc hä NguyÔn gäi lµ §µng Trong... §Ó thuËn lßng ngêi, c¶ hai ®Òu dùa vµo nhµ Lª. ë §µng Ngoµi, tõ n¨m 1595 vÒ sau, TrÞnh Tïng vµ c¸c con ch¸u kÕ vÞ ®Òu xng v¬ng. Nh©n d©n gäi lµ "chóa TrÞnh". Hä TrÞnh kh«ng cíp ng«i vua nhng ®· biÕn vua Lª thµnh bï nh×n ®Ó gi÷ danh nghÜa chÝnh thèng, chèng l¹i c¸c phe c¸nh ®èi lËp. Trªn thùc tÕ hä TrÞnh n¾m toµn quyÒn thèng trÞ. ë §µng Trong, con ch¸u hä NguyÔn còng thÕ tËp n¾m chÝnh quyÒn. Nh©n d©n quen gäi lµ "chóa NguyÔn". T×nh tr¹ng ®Êt níc bÞ ph©n chia thµnh hai miÒn kÐo dµi ®Õn cuèi thÕ kû 18. T×nh h×nh ®Êt níc ChiÕn tranh Nam - B¾c triÒu ®· c¶n trë sù ph¸t triÓn kinh tÕ, nhµ níc Lª s¬ môc n¸t cïng víi n¹n b¹o chiÕm ruéng ®Êt cña quan l¹i vµ ®Þa chñ l¹i ®Èy thªm n«ng d©n vµo c¶nh thèng khæ triÒn miªn. Trªn vïng ®Êt réng lín ë ®ång b»ng Thanh - NghÖ vµ S¬n Nam (Hµ Nam, Nam §Þnh, Th¸i B×nh) nhiÒu xãm lµng x¬ x¸c, ®ång ruéng hoang phÕ. C¶nh ®ãi kÐm vµ lu t¸n x¶y ra ë nhiÒu n¬i. Cao B»ng vÉn lµ n¬i c¸t cø cña hä M¹c. C¶nh khæ dÞch, chia ly vÉn cßn ®îc ghi l¹i trong c©u ca dao quen thuéc: "C¸i cß lÆn léi bê s«ng ChiÕn tranh Nam - B¾c triÒu võa chÊm døt, chiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn kÕ tiÕp lu«n. Tai häa l¹i ®Ì nÆng lªn nh©n d©n ta. D©n ë hai bªn s«ng Gianh ph¶i di chuyÓn ®i n¬i kh¸c. Lòy ThÇy ë phÝa nam nh bøc thµnh ph©n chia ®Êt níc. "Kh«n ngoan qua ®îc Thanh Hµ C¸c cuéc chiÕn tranh phong kiÕn ®· g©y biÕt bao ®au th¬ng vµ tæn h¹i cho d©n téc ta. |
Thêi sù
§êi sèng chÝnh trÞ
Kinh tÕ - X· héi
V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang